Η μελέτη του φύλου στο περιβάλλον των ΜΜΕ ενέχεται εξ ορισμού σε δύο πεδία έρευνας: αφ’ ενός στην μελέτη της επικοινωνιακής συνθήκης και των δομικών χαρακτηριστικών που επιβάλλουν τα μέσα, και αφ’ ετέρου, στην μελέτη πτυχών της κοινωνικής σύστασης και επικοινωνιακής αναπαράστασης της φυλικής ταυτότητας.
Ως θεσμός τα ΜΜΕ θεωρούνται από την έρευνα, σαφώς μηχανισμοί που αναπαράγουν σχέσεις εξουσίας, καθώς και σχέσεις πολιτικού, κοινωνικού και πολιτισμικού ηγεμονισμού (van Dijk 1993). Ο τηλεοπτικός λόγος μελετάται ως μέσον ελέγχου και διαμόρφωσης της κοινωνικής και γλωσσικής πραγματικότητας. Στην διαχείριση του οπτικού και ρηματικού υλικού από τα ΜΜΕ δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι συγκαλυμμένα υπηρετείται μια πολιτικοϊδεολογική άποψη και αναπαράγονται συγκεκριμένα κοινωνικά στερεότυπα. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να μελετήσουμε την επίδραση των ΜΜΕ στην κοινωνική κατασκευή της έννοιας του φύλου. Στην παρούσα έρευνα πεδίου κρίθηκε αναγκαία η συλλογή εμπειρικών δεδομένων με βάση την ειδολογική ομοιογένεια των κειμένων προς ανάλυση. Γι’ αυτό τον σκοπό έχει επιλεγεί από τον χώρο των μέσων, ο τηλεοπτικός χώρος, και μάλιστα δύο εκπομπές λόγου (τηλεοπτικά περιοδικά ή αλλιώς ‘μαγκαζίνο’) –τρίωρης διάρκειας (10.00-13.00)- πρωινής ζώνης, τα οποία προβάλλονται από δύο ιδιωτικούς, και όχι κρατικούς, διαύλους την ίδια ώρα καθημερινά εκτός Σαββάτου και Κυριακής.Σύμφωνα με αυτά προκύπτει ότι, παρά τα νεωτερικά στοιχεία, τα οποία ενσωματώνει στη δομή οργάνωσής του το συγκεκριμένο τηλεοπτικό είδος, τόσο στο επίπεδο των κωδίκων επικοινωνίας, όσο και στο ζήτημα περιεχομένου και πληροφορίας σχετικά με την φυλική ταυτότητα, η σύγχρονη ελληνική εκδοχή του πρωινού τηλεπεριοδικού αναπαράγει εξαιρετικά αναχρονιστικά στερεότυπα και τις ιδεολογικές τους συμπαραδηλώσεις. Ο κοινωνικός χώρος που διαμεσολαβείται από τα ΜΜΕ και κατασκευάζεται, η γυναικεία ταυτότητα η οποία προβάλλεται μέσα από λεκτικούς χειρισμούς και οπτικά σύμβολα, χαρακτηρίζονται από ανισότητες, ελλείψεις και αποσιωπήσεις ως προς τις αναπαραστάσεις των κοινωνικών ρόλων των δύο φύλων.
Η θεματολογία του πρωινού τηλεπεριοδικού χαρτογραφεί μια γυναικεία ταυτότητα που συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία που έχει καταδικάσει επανειλημμένα το κίνημα του φεμινισμού και του μεταφεμινισμού. Η ελαφρότητα, η έλλειψη κοινωνικού προσανατολισμού, και η έμφαση στη σεξουαλικότητα σε συνδυασμό με τα στοιχεία νεωτερικότητας του τηλεοπτικού μέσου, συγκροτούν ένα θηλυκό πρότυπο όχι εμφανώς παραδοσιακό, ωστόσο βαθιά συντηρητικό και αναχρονιστικό. Ψώνια, κουτσομπολιό, μαγειρική και γάμος σε ένα περιβάλλον σπιτικό, ποια αξιολογική κρίση διατυπώνουν για τη γυναικεία ταυτότητα; Η έννοια της «γυναικείας» θεματολογίας καθορίζεται από το βαθμό της συνάφειας που παρουσιάζει με την ερμηνευτική άποψη που καταχωρεί τη γυναικεία ύπαρξη ως συμπληρωματική της αντρικής.Πάνω σε αυτό το κομμάτι θα συμφωνησω με τον Ηρακλή που η εργασία του είναι αρκετά ενδιαφέρουσα στο ότι το δελτίο ειδήσεων (κεντρικό) αναπαριστά το ανδρικό φύλο ως κυρίαρχο των γεγονότων, των εξελίξεων και της κοινωνίας ενώ το γυναικείο αναπαριστάται ως αδύναμο, απουσιάζον από την κοινωνία σε επίπεδο διαμόρφωσης και εξέλιξης, εύκολα ενοχοποιήσιμο. Και η θεματολογία των εκπομπών που εξετάζουμε είναι γυναικεία εκατό τοις εκατό, είτε αυτό εκφράζεται με τρόπο ανοιχτό είτε με τη συγκάλυψη που παρέχει το ύφος των περιοδικών life style που αυτοονομάζονται «ποικίλης ύλης». Σε ότι αφορά τον Ηλία τώρα μέσα από το δελτίο ειδήσεων του Mega παρουσιάζει ως κυρίαρχη παρουσία την παρουσιάστρια και φαίνεται να 'κάνει παιχνίδι' η ίδια και να 'κρατά το δελτίο στα χέρια της'.Κα μέσα από τα καθημερινά σίριαλ επειδή υπάρχουν αρκετοί ρόλοι διακρίνουμε άλλοτε ευάλωτες και άλλοτε σκληρές και δυναμικές γυναίκες αλλά και άνδρες αντίστοιχα.Επίσης αρκετά ενδιαφέρουσα η εργασία του Γεράσιμου ο οποίος θεωρεί ότι η γυναίκα θέλει να εντυπωσιάσει με το ντύσιμο της για να ρίξει τον άντρα (σεξουαλικό αντικείμενο), γι’ αυτό και ξοδεύει πολλά, η ντουλάπα της είναι γεμάτη και κάθε φορά χρειάζεται αρκετή ώρα για να διαλέξει τι θα φορέσει. Οι φεμινίστριες αντίθετα έχουν λιτό και συντηρητικό ντύσιμο, ένα ταγιεράκι τους είναι αρκετό για μια δημόσια εμφάνιση.Η ιδανική γυναίκα είναι αυτή που μαγειρεύει, σιδερώνει τα πουκάμισα του άντρα, κλίνει το στόμα της. Ο άντρας είναι αυτός που κάνει το τραπέζι στη γυναίκα, ενώ η γυναίκα κάνει το κρεβάτι (λόγια που ειπώθηκαν σε διάλογο).
Η επιλογή θεματολογίας (μόδα, ομορφιά, μαγειρική, αστρολογία κ.ά) σε συνδυασμό με την αποσιώπηση των ζητημάτων που αφορούν στην κοινωνική και επαγγελματική παρουσία των γυναικών, η έμφαση στα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, η κατασκευή της «θηλυκότητας» με τις αναγκαίες μεταμορφώσεις προκειμένου να προσαρμοσθεί στα κυρίαρχα πρότυπα ομορφιάς, συστήνουν το πρότυπο της γυναικείας ταυτότητας, παράλληλα συνδεδεμένο με αρνητικούς τρόπους (αυτο-)παρουσίασης. Με αυτόν τον τρόπο διατηρείται και αναπαράγεται ένας συμβολικός λόγος στον οποίο δεν αποτυπώνονται οι κοινωνικές αλλαγές ή μετατοπίσεις στις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, αλλά κυριαρχεί μια αχρονική ανιστορική απάθεια (affluence).
Ο ιδεατός θηλυκός θεατής των ΜΜΕ έτσι όπως ανιχνεύεται μέσα από τις επιλογές του ακροαματικού σχεδιασμού -στοιχεία δομής και περιεχομένου- των συγκεκριμένων εκπομπών- παραπέμπει σε ένα πρότυπο γυναίκας - θεατή που ελάχιστα απέχει από εκείνο που συγκέντρωσε τις αιχμές της φεμινιστικής κριτικής των μέσων ως προς μια σεξιστική απεικόνιση των δύο φύλων.
Περαιτέρω, μέσα από την συγκριτική μορφολογική ανάλυση, αναδείχθηκε ένα είδος διακειμενικής διαπίδυσης: το συγκεκριμένο κειμενικό είδος (τηλεπεριοδικό), αποτελεί την τηλεοπτική εκδοχή των περιοδικών ποικίλης ύλης, τα οποία απευθύνονται σε ένα κατ’ εξοχήν γυναικείο αναγνωστικό-τηλεοπτικό κοινό.
Ένα από τα βασικά προβλήματα των πρώτων μελετών για το φύλο ήταν η έλλειψη δεδομένων από πολλαπλά επικοινωνιακά περιβάλλοντα, αλλά και η έλλειψη μικροαναλύσεων των συγκεκριμένων επικοινωνιακών πρακτικών των δύο φύλων σε αυτά τα περιβάλλοντα. Οι επικοινωνιακές αυτές πρακτικές συνδέονται με το περικείμενο μέσα από έναν πολύπλοκο ιστό παραμέτρων, πράγμα που καθιστά κάθε γενίκευση σχετικά με την επικοινωνία, την γλώσσα και το φύλο σχεδόν αδύνατη ή απλουστευτική. Την μεθοδολογική αυτή έλλειψη και ανάγκη πιστεύουμε πως υπηρετεί σκοπίμως και κατά ένα ελάχιστο ποσοστό, η εκπόνηση της συγκεκριμένης έρευνας πεδίου (Φύλο και ΜΜΕ). Ως εκ τούτου, η σχέση φύλου και ΜΜΕ διαμορφώνεται σε συνάφεια με τον ορισμό της ταυτότητας ως δυναμικής διαδικασίας άρρηκτα συνδεδεμένης με το είδος της επικοινωνιακής περίστασης (τηλεοπτικός λόγος) η οποία προσδιορίζει με συγκεκριμένο τρόπο την διαχείριση του οπτικού και ρηματικού υλικού κάθε φορά.
Ως θεσμός τα ΜΜΕ θεωρούνται από την έρευνα, σαφώς μηχανισμοί που αναπαράγουν σχέσεις εξουσίας, καθώς και σχέσεις πολιτικού, κοινωνικού και πολιτισμικού ηγεμονισμού (van Dijk 1993). Ο τηλεοπτικός λόγος μελετάται ως μέσον ελέγχου και διαμόρφωσης της κοινωνικής και γλωσσικής πραγματικότητας. Στην διαχείριση του οπτικού και ρηματικού υλικού από τα ΜΜΕ δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι συγκαλυμμένα υπηρετείται μια πολιτικοϊδεολογική άποψη και αναπαράγονται συγκεκριμένα κοινωνικά στερεότυπα. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να μελετήσουμε την επίδραση των ΜΜΕ στην κοινωνική κατασκευή της έννοιας του φύλου. Στην παρούσα έρευνα πεδίου κρίθηκε αναγκαία η συλλογή εμπειρικών δεδομένων με βάση την ειδολογική ομοιογένεια των κειμένων προς ανάλυση. Γι’ αυτό τον σκοπό έχει επιλεγεί από τον χώρο των μέσων, ο τηλεοπτικός χώρος, και μάλιστα δύο εκπομπές λόγου (τηλεοπτικά περιοδικά ή αλλιώς ‘μαγκαζίνο’) –τρίωρης διάρκειας (10.00-13.00)- πρωινής ζώνης, τα οποία προβάλλονται από δύο ιδιωτικούς, και όχι κρατικούς, διαύλους την ίδια ώρα καθημερινά εκτός Σαββάτου και Κυριακής.Σύμφωνα με αυτά προκύπτει ότι, παρά τα νεωτερικά στοιχεία, τα οποία ενσωματώνει στη δομή οργάνωσής του το συγκεκριμένο τηλεοπτικό είδος, τόσο στο επίπεδο των κωδίκων επικοινωνίας, όσο και στο ζήτημα περιεχομένου και πληροφορίας σχετικά με την φυλική ταυτότητα, η σύγχρονη ελληνική εκδοχή του πρωινού τηλεπεριοδικού αναπαράγει εξαιρετικά αναχρονιστικά στερεότυπα και τις ιδεολογικές τους συμπαραδηλώσεις. Ο κοινωνικός χώρος που διαμεσολαβείται από τα ΜΜΕ και κατασκευάζεται, η γυναικεία ταυτότητα η οποία προβάλλεται μέσα από λεκτικούς χειρισμούς και οπτικά σύμβολα, χαρακτηρίζονται από ανισότητες, ελλείψεις και αποσιωπήσεις ως προς τις αναπαραστάσεις των κοινωνικών ρόλων των δύο φύλων.
Η θεματολογία του πρωινού τηλεπεριοδικού χαρτογραφεί μια γυναικεία ταυτότητα που συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία που έχει καταδικάσει επανειλημμένα το κίνημα του φεμινισμού και του μεταφεμινισμού. Η ελαφρότητα, η έλλειψη κοινωνικού προσανατολισμού, και η έμφαση στη σεξουαλικότητα σε συνδυασμό με τα στοιχεία νεωτερικότητας του τηλεοπτικού μέσου, συγκροτούν ένα θηλυκό πρότυπο όχι εμφανώς παραδοσιακό, ωστόσο βαθιά συντηρητικό και αναχρονιστικό. Ψώνια, κουτσομπολιό, μαγειρική και γάμος σε ένα περιβάλλον σπιτικό, ποια αξιολογική κρίση διατυπώνουν για τη γυναικεία ταυτότητα; Η έννοια της «γυναικείας» θεματολογίας καθορίζεται από το βαθμό της συνάφειας που παρουσιάζει με την ερμηνευτική άποψη που καταχωρεί τη γυναικεία ύπαρξη ως συμπληρωματική της αντρικής.Πάνω σε αυτό το κομμάτι θα συμφωνησω με τον Ηρακλή που η εργασία του είναι αρκετά ενδιαφέρουσα στο ότι το δελτίο ειδήσεων (κεντρικό) αναπαριστά το ανδρικό φύλο ως κυρίαρχο των γεγονότων, των εξελίξεων και της κοινωνίας ενώ το γυναικείο αναπαριστάται ως αδύναμο, απουσιάζον από την κοινωνία σε επίπεδο διαμόρφωσης και εξέλιξης, εύκολα ενοχοποιήσιμο. Και η θεματολογία των εκπομπών που εξετάζουμε είναι γυναικεία εκατό τοις εκατό, είτε αυτό εκφράζεται με τρόπο ανοιχτό είτε με τη συγκάλυψη που παρέχει το ύφος των περιοδικών life style που αυτοονομάζονται «ποικίλης ύλης». Σε ότι αφορά τον Ηλία τώρα μέσα από το δελτίο ειδήσεων του Mega παρουσιάζει ως κυρίαρχη παρουσία την παρουσιάστρια και φαίνεται να 'κάνει παιχνίδι' η ίδια και να 'κρατά το δελτίο στα χέρια της'.Κα μέσα από τα καθημερινά σίριαλ επειδή υπάρχουν αρκετοί ρόλοι διακρίνουμε άλλοτε ευάλωτες και άλλοτε σκληρές και δυναμικές γυναίκες αλλά και άνδρες αντίστοιχα.Επίσης αρκετά ενδιαφέρουσα η εργασία του Γεράσιμου ο οποίος θεωρεί ότι η γυναίκα θέλει να εντυπωσιάσει με το ντύσιμο της για να ρίξει τον άντρα (σεξουαλικό αντικείμενο), γι’ αυτό και ξοδεύει πολλά, η ντουλάπα της είναι γεμάτη και κάθε φορά χρειάζεται αρκετή ώρα για να διαλέξει τι θα φορέσει. Οι φεμινίστριες αντίθετα έχουν λιτό και συντηρητικό ντύσιμο, ένα ταγιεράκι τους είναι αρκετό για μια δημόσια εμφάνιση.Η ιδανική γυναίκα είναι αυτή που μαγειρεύει, σιδερώνει τα πουκάμισα του άντρα, κλίνει το στόμα της. Ο άντρας είναι αυτός που κάνει το τραπέζι στη γυναίκα, ενώ η γυναίκα κάνει το κρεβάτι (λόγια που ειπώθηκαν σε διάλογο).
Η επιλογή θεματολογίας (μόδα, ομορφιά, μαγειρική, αστρολογία κ.ά) σε συνδυασμό με την αποσιώπηση των ζητημάτων που αφορούν στην κοινωνική και επαγγελματική παρουσία των γυναικών, η έμφαση στα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, η κατασκευή της «θηλυκότητας» με τις αναγκαίες μεταμορφώσεις προκειμένου να προσαρμοσθεί στα κυρίαρχα πρότυπα ομορφιάς, συστήνουν το πρότυπο της γυναικείας ταυτότητας, παράλληλα συνδεδεμένο με αρνητικούς τρόπους (αυτο-)παρουσίασης. Με αυτόν τον τρόπο διατηρείται και αναπαράγεται ένας συμβολικός λόγος στον οποίο δεν αποτυπώνονται οι κοινωνικές αλλαγές ή μετατοπίσεις στις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, αλλά κυριαρχεί μια αχρονική ανιστορική απάθεια (affluence).
Ο ιδεατός θηλυκός θεατής των ΜΜΕ έτσι όπως ανιχνεύεται μέσα από τις επιλογές του ακροαματικού σχεδιασμού -στοιχεία δομής και περιεχομένου- των συγκεκριμένων εκπομπών- παραπέμπει σε ένα πρότυπο γυναίκας - θεατή που ελάχιστα απέχει από εκείνο που συγκέντρωσε τις αιχμές της φεμινιστικής κριτικής των μέσων ως προς μια σεξιστική απεικόνιση των δύο φύλων.
Περαιτέρω, μέσα από την συγκριτική μορφολογική ανάλυση, αναδείχθηκε ένα είδος διακειμενικής διαπίδυσης: το συγκεκριμένο κειμενικό είδος (τηλεπεριοδικό), αποτελεί την τηλεοπτική εκδοχή των περιοδικών ποικίλης ύλης, τα οποία απευθύνονται σε ένα κατ’ εξοχήν γυναικείο αναγνωστικό-τηλεοπτικό κοινό.
Ένα από τα βασικά προβλήματα των πρώτων μελετών για το φύλο ήταν η έλλειψη δεδομένων από πολλαπλά επικοινωνιακά περιβάλλοντα, αλλά και η έλλειψη μικροαναλύσεων των συγκεκριμένων επικοινωνιακών πρακτικών των δύο φύλων σε αυτά τα περιβάλλοντα. Οι επικοινωνιακές αυτές πρακτικές συνδέονται με το περικείμενο μέσα από έναν πολύπλοκο ιστό παραμέτρων, πράγμα που καθιστά κάθε γενίκευση σχετικά με την επικοινωνία, την γλώσσα και το φύλο σχεδόν αδύνατη ή απλουστευτική. Την μεθοδολογική αυτή έλλειψη και ανάγκη πιστεύουμε πως υπηρετεί σκοπίμως και κατά ένα ελάχιστο ποσοστό, η εκπόνηση της συγκεκριμένης έρευνας πεδίου (Φύλο και ΜΜΕ). Ως εκ τούτου, η σχέση φύλου και ΜΜΕ διαμορφώνεται σε συνάφεια με τον ορισμό της ταυτότητας ως δυναμικής διαδικασίας άρρηκτα συνδεδεμένης με το είδος της επικοινωνιακής περίστασης (τηλεοπτικός λόγος) η οποία προσδιορίζει με συγκεκριμένο τρόπο την διαχείριση του οπτικού και ρηματικού υλικού κάθε φορά.
2 σχόλια:
eksairetiko
SOu exw steilei kai to thema tis anartisis gia tis 3/12 me email alla den kserw giati to teleftaio de leitourgei. TO thema eiani 'parousiaste ena enallaktiko midiako meso kai diakiologiste giati einai enallaktiko"
Πολύ καλή η ανάλυσή σου, χρησιμοποιείς άριστα το λεξιλόγιο της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας.
Δημοσίευση σχολίου